તથ્ય જાઁચ: શું ગૌમૂત્ર પીવું મનુષ્યો માટે આરોગ્યપ્રદ છે?

Last Updated on April 28, 2024 by Team THIP

સારાંશ 

એક વેબસાઈટ એવો દાવો કરે છે કે ગૌમૂત્રમાં આવશ્યક પોષક તત્ત્વો હોય છે અને તે મનુષ્ય માટે આરોગ્યપ્રદ છે. અમે હકીકત તપાસી અને આ દાવો અડધો સાચો હોવાનું જણાયું.

એવા સંશોધનો છે જે દર્શાવે છે કે ગૌમૂત્રમાં ખરેખર ફાયદાકારક સંયોજનો હોઈ શકે છે પરંતુ તે જ સમયે એવા ઘણા અન્ય સંશોધનો છે જે દર્શાવે છે કે પેશાબનું સેવન માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ નુકસાનકારક હોઈ શકે છે.

અમારા તથ્ય તપાસના તારણો સૂચવે છે કે ગૌમૂત્ર પોતે  દવા નથી. તેના કેટલાક સંયોજનો દવાઓ વાપરવા માટે બહાર કાઢીને પ્રક્રિયા કરી શકાય છે. ગૌમૂત્ર પીવાથી સ્વાસ્થ્યને નુકસાન થાય છે.

દાવો

એક વેબસાઈટ પર એવો દાવો કરવામાં આવ્યો છે કે ગૌમૂત્ર પીવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધે છે અને અનેક બીમારીઓ દૂર થાય છે.

તથ્ય જાઁચ

શું ગૌમૂત્રથી સ્વાસ્થ્ય લાભ થઈ શકે છે?

કોઈ નિર્ણાયક પુરાવા નથી. આફ્રિકા અને ભારતમાં યુગોથી વૈકલ્પિક ઔષધીય પ્રેક્ટિશનરો દ્વારા ગૌમૂત્ર, પશુ પેશાબ અને માનવ પેશાબની પણ હિમાયત કરવામાં આવી છે. કેટલાક સંશોધન પત્રો દાવો કરે છે કે ગૌમુત્ર અસ્થમા, સંધિવા, એલર્જી, કેન્સર, અપચો, માઇગ્રેન અને વંધ્યત્વ દુર કરવાની ક્ષમતા છે.  

2015 માં પ્રકાશિત થયેલ એક સંશોધન પેપર દર્શાવે છે કે અમુક રોગોના વિકાસને રોકવા અને એન્ટિબાયોટિક્સની અસરને વધારવા માટે ગૌમૂત્રનો ઉપયોગ એકલા અથવા અન્ય રાસાયણિક સંયોજનો સાથે થઈ શકે છે.

2012 માં પ્રકાશિત થયેલ અન્ય એક સંશોધન પેપર તારણ આપે છે કે ગૌમૂત્રમાં ચોક્કસ માનવ રોગોને નિયંત્રિત કરવાની ક્ષમતા છે.

પરંતુ, બીજી બાજુ એવા સંશોધનો છે જે દર્શાવે છે કે ગૌમૂત્ર શરીરમાં બહુવિધ એન્ટિબાયોટિક પ્રતિરોધક બેક્ટેરિયલ પેથોજેન્સ દાખલ કરી શકે છે, જેનાથી ગંભીર બીમારી થઈ શકે છે.

અમે અમૃતા સ્કૂલ ઑફ આયુર્વેદના સંશોધન નિયામક ડૉ. પી. રામમનોહરને ગૌમૂત્રના સંભવિત સ્વાસ્થ્ય લાભો વિશે પૂછ્યું. આ અંગે તેમણે કહ્યું, ‘માત્ર ગાયનું મૂત્ર અથવા છાણ જ નહીં પરંતુ ઘણા પ્રાણીઓના મળમૂત્રના સંભવિત ઔષધીય ઘટકોનું વર્ણન શાસ્ત્રીય આયુર્વેદિક ગ્રંથોમાં કરવામાં આવ્યું છે.

આયુર્વેદિક ગ્રંથોમાંથી આપણને એવો સંકેત મળે છે કે પ્રાચીન ચિકિત્સકોને લાગ્યું કે ગાયના પેશાબમાં પણ ફાર્માકોલોજિકલ રીતે સક્રિય ઘટકો છે. પ્રીમરિન, સ્ત્રીઓમાં હોર્મોન રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી માટે મૂળ કેનેડિયન ફાર્માસ્યુટિકલ ફર્મ આયર્સ્ટ, મેકકેના અને હેરિસન દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું હતું. પ્રીમરિન ગર્ભવતી ઘોડીના પેશાબમાંથી બનાવવામાં આવી હતી, જેમાંથી એસ્ટ્રોજન કોમ્પ્લેક્સને અલગ કરવામાં આવ્યું હતું.’

અમારા આયુર્વેદિક નિષ્ણાત ડૉ. પલ્લવ પ્રજાપતિ સમજાવે છે, ‘ગૌમૂત્રનો ઔષધીય ઉપયોગ ભારતમાં થયો છે અને તેના ફાયદાકારક ગુણધર્મો અને જૈવવર્ધક તરીકે ઉપયોગ કરવાની ક્ષમતા માટે યુ.એસ. દ્વારા પેટન્ટ કરવામાં આવી છે. ગૌમૂત્રમાં એન્ટિ-બેક્ટેરિયલ, એન્ટિ-ફંગલ અને એન્ટિ-કેન્સર ગુણધર્મો હોય છે જે ચાલુ સારવારની કાર્યક્ષમતામાં વધારો કરી શકે છે.

જો કે, લોકોએ ડૉક્ટરના વ્યાવસાયિક માર્ગદર્શન વિના ક્યારેય ગૌમૂત્રનું સેવન ન કરવું જોઈએ. ગૌમૂત્ર પીવાથી દરેક વ્યક્તિને સમાન રીતે અસર થશે નહીં. ગૌમૂત્રથી વ્યક્તિને ફાયદો થશે કે નુકસાન થશે તે આયુર્વેદિક ડૉક્ટર જ કહી શકે છે.

આયુર્વેદ અને ફાર્મસીમાં સંશોધનની ઇન્ટરનેશનલ જર્નલ 2017 માં ગૌમૂત્ર પર સમીક્ષા પેપર પ્રકાશિત કરે છે. પેપરના લેખકોએ નોંધ્યું છે કે ગૌમૂત્રમાં બહુવિધ વિટામિન્સ અને ખનિજો હોય છે. જો કે, પેપરમાં વિવિધ તકનીકો પણ નોંધવામાં આવી છે જે પ્રાચીન આયુર્વેદ સાહિત્યમાં ગૌમૂત્રને કોઈપણ ઔષધીય હેતુ માટે ઉપયોગ કરતા પહેલા તેને શુદ્ધ અને ડિટોક્સિફાય કરવા માટે સૂચવવામાં આવી છે.

શું ગૌમૂત્રનું સેવન સ્વાસ્થ્યપ્રદ છે?

ના, અનુભવી તબીબી વ્યાવસાયિકો સૂચવે છે કે ગૌમૂત્રનું સીધું સેવન કરવું સ્વાસ્થ્યપ્રદ નથી. કેટલાક સંશોધનો દર્શાવે છે કે ગૌમૂત્રમાં ઔષધીય ગુણો હોઈ શકે છે તેમ છતાં, પેશાબમાં ઝેર હોય છે જે શરીરમાં ચેપ લગાવી શકે છે. યુનિવર્સિટી ઓફ પિટ્સબર્ગ મેડિકલ સેન્ટરના મેડિકલ ટોક્સિકોલોજીના ચીફ ડૉ. એન્થોની પિઝોને રોઇટર્સને ઈમેલ દ્વારા માહિતી આપી હતી કે “પેશાબમાં જીવાણુનાશક ગુણધર્મો હોય છે અને આ ઐતિહાસિક પુરાવાઓ દર્શાવે છે કે કેટલાક ઔષધીય હેતુઓ માટે પેશાબનું સેવન કરવામાં આવે છે.

જો કે, લોકોએ ઔષધીય હેતુઓ માટે પેશાબ ન પીવો જોઈએ. ઓછી માત્રામાં ગૌમૂત્ર પીવાથી કદાચ કોઈ નુકસાન થતું નથી પરંતુ વધુ પડતું ઝાડા, ઉબકા, વિક્ષેપ અને ઉલ્ટી થઈ શકે છે.’

પિઝોને વધુમાં માહિતી આપી હતી કે ‘પેશાબ પીવાથી વ્યક્તિ અગાઉ લીધેલા રસાયણો અને દવાઓના સંપર્કમાં આવી શકે છે.’ તેથી, તેને પીવાથી દવામાં દખલ થઈ શકે છે અને ચાલુ સારવારને અસર થઈ શકે છે.

તાજેતરમાં, ઇન્ડિયન વેટરનરી રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલ એક સંશોધન સોશિયલ મીડિયા પર ચર્ચામાં છે. આ સંશોધને ઘણા મીડિયા હાઉસનું પણ ધ્યાન ખેંચ્યું છે. ટ્રેડિશનલ મેડિસિન રિસર્ચ (TMR) જર્નલમાં 2022માં પ્રકાશિત થયેલા આ સંશોધન પેપરમાં જાણવા મળ્યું છે કે ગાય અને બળદના પેશાબમાં ઓછામાં ઓછા 14 પ્રકારના ખતરનાક બેક્ટેરિયા હોય છે, જેમાં Escherichia coli બેક્ટેરિયમનો સમાવેશ થાય છે, જે લોકોમાં પેટના રોગોનું કારણ બની શકે છે.

આ ઉપરાંત, પેશાબ પીવાથી શરીરમાં સોડિયમનું સ્તર વધીને ડિહાઇડ્રેશન પણ થઈ શકે છે. આનાથી શરીરમાંથી વધારાનું મીઠું અને પાણી બહાર નીકળીને પરસેવો થઈ શકે છે.

ડૉ. કુણાલ ગુપ્તા, એમડી, એકોર્ડ સુપરસ્પેશિયાલિટી હોસ્પિટલ, ફરીદાબાદના ઇમરજન્સી ફિઝિશિયન, માહિતી આપે છે કે, “એલોપથીમાં ગૌમૂત્રનું સેવન કરવાની સલાહ આપવામાં આવતી નથી. કારણ કે, આ પ્રકિયા દરરોજ તેના મૂળ સ્વરૂપમાં અથવા આયુર્વેદિક ઉત્પાદનો દ્વારા દૂષિત દ્રવ્યોને શરીરમાં ઠાલવે છે.  IVRI પર થયેલા તાજેતરના સંશોધનમાં પણ તંદુરસ્ત ગૌમૂત્રમાં E. Coli (પેશાબના ચેપ માટે સૌથી પ્રતિરોધક બેક્ટેરિયા) સહિત 14 બેક્ટેરિયા મળી આવ્યા છે. પેશાબનો દૈનિક વપરાશ વ્યક્તિને કોઈપણ માત્રામાં દૈનિક દૂષણમાં લાવી શકે છે. આધુનિક દવા સંશોધન, દવાઓ અથવા પ્રક્રિયાઓમાં માને છે જે સંશોધનના દાયકાઓથી પસાર થયા છે.

શું ગૌમૂત્રનું સેવન કેન્સર જેવા ગંભીર રોગોમાં મદદ કરી શકે છે?

ના, સાબિત નથી થયું. ગૌમૂત્રમાં એવા સંયોજનો હોવા અંગેના કેટલાક પ્રાથમિક પુરાવા છે જે કેન્સરની સારવારમાં યોગદાન આપી શકે છે પરંતુ તે હજુ સુધી સારવારના તબીબી રીતે માન્ય કોર્સ તરીકે સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા નથી. 2016 માં ભારતના આરોગ્ય મંત્રાલય દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા અહેવાલ મુજબ, વૈજ્ઞાનિક અને ઔદ્યોગિક સંશોધન પરિષદ (CSIR) ને એક સંશોધન માટે યુએસ પેટન્ટ પ્રાપ્ત થઈ છે જે દર્શાવે છે કે ગૌમૂત્ર નિસ્યંદનમાં કેન્સર વિરોધી ગુણધર્મો હોઈ શકે છે. આનો અર્થ એ છે કે ગૌમૂત્રના અમુક સંયોજનો કાઢીને દવાઓ બનાવવા માટે સારવાર કરી શકાય છે.

2010 માં પ્રકાશિત થયેલ અન્ય સંશોધન પેપર દર્શાવે છે કે ‘ગાયમૂત્રને તેના ઔષધીય ગુણધર્મો માટે, ખાસ કરીને બાયોએન્હાન્સર તરીકે અને એન્ટિબાયોટિક, એન્ટિફંગલ અને એન્ટિકેન્સર એજન્ટ તરીકે યુએસ પેટન્ટ (નં. 6,896,907 અને 6,410,059) આપવામાં આવ્યા છે. બાદમાંના સંદર્ભમાં, MCF-7, માનવ સ્તન કેન્સર સેલ લાઇન, ઇન વિટ્રો એસેઝ (યુએસ પેટન્ટ નંબર 6,410,059) સામે “ટેક્સોલ” (પેક્લિટાક્સેલ) ની શક્તિમાં વધારો થતો જોવા મળ્યો છે. જો કે, આનો અર્થ એ નથી કે કાચા સ્વરૂપમાં ગૌમૂત્ર કેન્સરના કોષોને નિશાન બનાવીને મારી નાંખીને કેન્સરની સારવાર કરી શકશે.

ડૉ. રામમનોહર માને છે કે ગૌમૂત્ર ફાયદાકારક હોઈ શકે છે પરંતુ તેની ફાર્માસ્યુટિકલ પ્રોસેસિંગ વિના નહીં. “ઔષધીય ઉપયોગ પહેલા ગૌમૂત્ર અને છાણને ફાર્માસ્યુટિકલ પ્રક્રિયાને આધિન કરવામાં આવે છે,” તેમણે કહ્યું. “તે તદ્દન શક્ય છે કે અદ્યતન તકનીકો સાથે, અમે સક્રિય સિદ્ધાંતો માટે ગાયના મૂત્ર અને છાણ બંનેના ઘટકોનો અભ્યાસ કરી શકીએ અને નજીકના ભવિષ્યમાં વધુ શુદ્ધ ફાર્માસ્યુટિકલ ડોઝ સ્વરૂપો વિકસાવી શકીએ. પરંતુ, હું ક્યારેય ફાર્માસ્યુટિકલ પ્રોસેસિંગ વિના સીધા ગૌમૂત્ર પીવાની સલાહ આપીશ નહીં.

ડોકટરો માને છે કે ગૌમૂત્રની સંભવિતતા વિશે આવી ગેરસમજણો જીવલેણ સાબિત થઈ શકે છે જો લોકો પેશાબ ઉપચારની તરફેણમાં તેમની નિયમિત સારવાર બંધ કરે. ડૉ. નવીન સંચેટી, ઓન્કોલોજિસ્ટ કહે છે, “આ મારા દર્દીઓ તરફથી મને મળતા સૌથી સામાન્ય પ્રશ્નોમાંનો એક છે. તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે કીમોથેરાપી સિવાય બીજું કંઈ કેન્સરની સારવાર કરતું નથી. અત્યાર સુધી એવા કોઈ દસ્તાવેજી પુરાવા નથી કે જેમાં ગૌમૂત્ર કેન્સરની સારવાર કરે છે તે સાબિત થાય છે.”

THIP મીડિયાનો પ્રતિભાવ: પેશાબ અથવા ગૌમૂત્ર એ સ્વાસ્થ્યપ્રદ પીણું નથી. એવા કોઈ નિર્ણાયક પુરાવા નથી કે જે તેને કોઈપણ સારવાર માટે તેને દવાનો વિકલ્પ બનાવે છે. જ્યારે પેશાબમાં કેટલાક સંયોજનો હોઈ શકે છે જે બહાર કાઢી શકાય છે, પ્રક્રિયા કરી શકાય છે અને દવાઓમાં ઉપયોગ કરી શકાય છે – પણ પેશાબ તંદુરસ્ત પીણા તરીકે લાયક ઠરતું નથી. તેના બદલે, પેશાબમાં ઘણા હાનિકારક સંયોજનો હાજર છે જે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.

Disclaimer: Medical Science is an ever evolving field. We strive to keep this page updated. In case you notice any discrepancy in the content, please inform us at [email protected]. You can futher read our Correction Policy here. Never disregard professional medical advice or delay seeking medical treatment because of something you have read on or accessed through this website or it's social media channels. Read our Full Disclaimer Here for further information.