THE HEALTHYINDIAN PROJECT

सारांश

दाबी

जानिराखौ जानिराखौ नामक फेसबुक पेजमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा एउटा लामो स्ट्याटस लेखिएको छ । उक्त पोस्टमा एक कप फिरफिरे फलको सिरप, २५० एम एल जैतुनको तेल, २५० ग्राम कागति, २५० ग्राम अजमोदको जरा, २५० ग्राम महको प्रयोगले मृगौलामा भएको पत्थरी (ढुंगा-बालुवा)लाई पगाल्न सकिने दाबी गरिएको छ । उक्त स्ट्याटसको एउटा अंश यस्तो छ- 

मानव मृगौला तथा पित्त थैलीमा ढुंगा वा बालुवा देखिनु आजभोली अनौठो कुरा रहेन। मृगौला तथा पित्त थैलीमा जम्मा भएका ढुंगालाई अपरेशन तथा आधुनिक प्रविधीद्धारा उपचार गर्नु भन्दा पनि प्राकृतिक उपचारको माध्यमबाट सजिलै पार पाउन पाए हुन्थ्यो भन्ने चाहना सबैको हुन्छ । अपरेशन नै नगरि मृगौला तथा पित्त थैलीमा हुने ढुंगा वा बालुवालाई भरपर्दो प्राकृतिक उपचारको माध्यमबाट कसरि छुटकारा पाउन सकिएला भन्ने जिज्ञासा हामीमा हुनु स्वभाविकै हो । तसर्थ डीसिनेपालमा प्रकासित यस लेखको सहयोगले मृगौला तथा पित्त थैलीमा जम्मा भएका ढुंगा तथा बालुवा बाट सजिलै छुटकारा पाउने बिधिका बारेमा जानकारी प्राप्त गर्नु भई लाभ उठाउनु हुनेछ भन्ने हामीले आशा गरेका छौं । उपचारका लागि चाहिने सरदामहरु: 

१) एक कप फिरफिरे फलको सिरप ( Maple Syrup) र २५० ग्राम खैरो चिनीको धुलो तयार पार्नुहोस् ।
२) २५० एम एल जैतुनको तेल (olive oil) लिनुहोस् ।
३) २५० ग्राम कागति लिनुहोस् ।
४) २५० ग्राम अजमोदको जरा (parsley root)को व्यवस्था गर्नुहोस् ।
५) २५० ग्राम मह लिनुहोस् ।

मानव स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित प्रस्तुत दाबी अत्यन्तै संवेदनशील देखिन्छ । यही कारण माथि उल्लेखित दाबीसहितको सामग्रीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

यसको बारेमा अनुसन्धानले के भन्छ?

एक कप फिरफिरे फलको सिरप, २५० एम एल जैतुनको तेल, २५० ग्राम कागति, २५० ग्राम अजमोदको जरा, २५० ग्राम महको प्रयोगले मृगौलामा भएको पत्थरी (ढुंगा-बालुवा)लाई पगाल्न सकिने दाबी कुनै प्रमाणले पुष्टि गर्न सकेन ।

मृगौला को पत्थरी भनेको के हो?

मृगौलामा जम्मा हुने कडा किसिमको शेषलाई मृगौलाको पत्थरी भनिन्छ । मृगौलाको पत्थरी बालुवाको दानादेखि गल्फ बलसम्मका आकारमा रहेका हुनसक्छन् । मृगौलाका पत्थरी विभिन्न प्रकारका भएपनि सबैभन्दा सामान्य क्याल्सियम अक्सालेट पत्थर, यूरिक एसिड पत्थर, स्ट्रुवाइट पत्थर र सिस्टिन पत्थर हुन् ।

माथि उल्लेखित दाबीको विषयमा हामीले डा.गणेश श्रीनिवास प्रसाद पी र नारायण हेल्थ सिटी बेंगलुरुका कन्सल्टेन्ट नेफ्रोलोजिस्ट एवं ट्रान्सप्लान्ट फिजिसियन डा.एनबी (नेफ्रोलोजी)सँग पनि परामर्श गर्‍यौँ ।

उनले भने,‘उष्णकटिबंधीय देशहरूमा आर्द्रताका कारण मृगौलामा पत्थरी हुने गर्छ । मृगौलाको पत्थरी विभिन्न प्रकारका हुन्छन् र तिनीहरू विभिन्न तरिकामा बन्छन् । केही हर्मोन समस्या वा संक्रमणको कारण हुन सक्छ । मृगौलाको पत्थरी एकपटक त्यहाँ पुगेपछि त्यसबाट छुटकारा पाउन गाह्रो हुन्छ तर नयाँ बन्नबाट रोक्नको लागि तपाईंले कदम चाल्न सक्नुहुन्छ । प्रत्येक प्रकारको पत्थरीको लागि उपचार फरक छ । मेथीको दानाले कुनै पनि प्रकारको मिर्गौलाको पत्थरीलाई रोक्न सक्छ भन्ने कुनै प्रमाण छैन । यसको सट्टा, मृगौला समस्या भएका मानिसहरूले तौल घटाउने, नुन कम खाने, क्याल्सियम युक्त खानेकुराहरू खाने, अक्सालेट्स भएका खानेकुराहरू नखाने र धेरै पानी पिउने जस्ता जीवनशैली परिवर्तन गर्नुपर्छ । यदि तपाईलाई युरिक एसिडको पत्थरी हुने खतरा छ भने मासु, चिनी र कार्बोहाइड्रेटमा कटौती गर्नुहोस् र रक्सी र धुम्रपान त्याग्नुहोस् ।’

मृगौलको पत्थरीको कुनै उपचार छ ?

मृगौलामा रहेका पत्थरीको वैज्ञानिक उपचार विधि पत्थरीको आकार-प्रकार र स्थानका साथै बिरामीको समग्र स्वास्थ्यमा निर्भर हुने गर्दछ । साना पत्थरलाई जाँच र दुखाइ नियन्त्रण औषधिद्वारा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । केही पत्थरीलाई वेभ लिथोट्रिप्सी वा युरेटेरोस्कोपी जस्ता गैर-आक्रामक प्रक्रियाहरूले भाँच्न, फुटाउन वा हटाउन सक्छ । 

ठूला वा जटिल पत्थरीको उपचारका लागि पीसीएनएल (Percutaneous nephrolithotomy) वा ल्याप्रोस्कोपिक प्रक्रियाहरू जस्ता शल्यक्रियाहरू गर्ने गरिन्छ । पित्तथैलीमा अड्किएको पित्तथैलीको पत्थरीलाई एन्डोस्कोपी, ल्याप्रोस्कोपी, कोलेसिस्टेक्टोमी वा खुला शल्यक्रियालगायत विधिबाट मात्रै उपचार गर्न सकिन्छ । 

माथि उल्लेखित दाबीको विषयमा हामीले ग्यास्ट्रोएन्टेरोलॉजिस्ट डा. शरद मल्होत्रासँग परामर्श गर्‍यौँ ।

उनले भने,‘पित्तमा कोलेस्ट्रोलको अतिसंपृक्तता वा संक्रमणका कारण पित्तथैलीमा पत्थरी हुने गर्छ । कुनै पनि खाद्य तत्वले पित्तको संरचनालाई परिवर्तन गर्दैन, पित्तको पत्थरीको उपचारको रूपमा कुनै खाना प्रस्ताव गर्न सकिँदैन ।’

फिरफिरे फल सिरप, जैतुनको तेल, कागति, अजमोदको जरा र महको प्रयोगले मृगौलामा भएको पत्थरी (ढुंगा-बालुवा)लाई पगाल्न सकिने दाबी कुनै प्रमाणले पुष्टि हुँदैन । मृगौला समस्या भएका मानिसहरूले तौल घटाउने, नुन कम खाने, क्याल्सियम युक्त खानेकुराहरू खाने, अक्सालेट्स भएका खानेकुराहरू नखाने र धेरै पानी पिउने जस्ता जीवनशैली परिवर्तन गर्नतिर ध्यान दिनुपर्छ । 

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

पं सम्राट् गौतम ज्योतिषाचार्य नामक फेसबुक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा एकजना व्यक्ति देखिएको छन् । ती व्यक्तिले प्याजका दुईवटा टुक्रालाई आँखाको ढकनीमाथि राख्ने, प्याज राखेपछि आँखा खोलेखर हेर्ने र यो क्रिया दिनमा दुईपटक गरेपछि आँखा पाक्ने रोग निको हुने दाबी गरेका छन् । प्रस्तुत दाबी मानिसको संवेदनशील अंग आँखासँग सम्बन्धित रहेको छ । त्यसैले यो दाबी पनि अत्यन्तै संवेदनशील देखिन्छ । त्यसैले प्रस्तुत दाबीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ । 

तथ्य जाँच

यो दाबी किन हानिकारक छ?

प्याजको राग (पिरो ग्यास)को प्रयोगले आँखा पाक्ने रोग निको हुन्छ भन्ने दाबीलाई पुष्टि गर्ने कुनै वैज्ञानिक प्रमाण फेला परेनन् । अर्कोतर्फ प्याजका टुक्रालाई आँखाको ढकनीमा राखेर त्यसको राग आँखाभित्र छिराउनु आँखाका लागि हानिकारक हुन सक्छ । आँखा पाक्ने रोग सरुवा भाइरसको कारण निम्तिने गर्दछ । यसमा प्याजको प्रयोग गर्दा  आँखा पोल्ने र थप संक्रमणको जोखिम बढ्नसक्छ । आँखा पाक्ने समस्या देखिएपछि सामान्यत: विभिन्न वैज्ञानिक विधिबाट यसको उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, प्याजका टुक्राहरू वा अन्य घरेलु उपचारमा केन्द्रीत हुँदा समस्या झन बल्झिन सक्छ र अवस्था अझ खतरनाक हुन सक्छ ।आँखाको ढकनीमा प्याजका टुक्राहरु राख्दा आँखा पाक्ने रोग निको हुँदैन । साथै यसबाट आँखा पाेल्ने र अन्य जटिलताहरू पनि निम्तिन सक्छन् । यदि कसैलाई आँखामा संक्रमण वा आँखा पाक्ने समस्या देखिएको छ भने उचित निदान र उपचारका लागि योग्य स्वास्थ्य सेवा प्रदायकसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।

आँखा संक्रमण हुँदा के गर्ने?

एडेनोभाइरस जस्ता भाइरसहरूको संक्रमणका कारण आँखा पाक्ने समस्या निम्तिएको हुन्छ । आँखा पाक्ने रोगको उपचारमा लुब्रिकेटिङ आई ड्रपहरू प्रयोग गर्ने, भाइरस फैलिनबाट रोक्नका लागि सरसफाइ गर्ने र आवश्यक्ता अनुसार एन्टिभाइरल औषधिहरूको प्रयोग गर्नुपर्छ

प्याजको राग (पिरो ग्यास) को प्रयोगले आँखा पाक्ने रोग निको हुन्छ भन्ने दाबीलाई कुनैपनि वैज्ञानिक प्रमाणले पुष्टि गर्दैनन् ।  साथै यसले आँखा पाेल्ने र अन्य जटिलताहरू पनि निम्तिन सक्छन् । आँखा पाक्ने समस्या निम्तिएपछि उचित निदान र उपचारका लागि योग्य स्वास्थ्य सेवा प्रदायकसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।

सारांश

दाबी

Yogi.somraj नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा एक व्यक्ति देखिएका छन् । ती व्यक्तिले  भिजाएको किसमिस खाने गर्‍यौँ भने एनीमिया, रगतको कमी दूर हुने दाबी गरेका छन् । उनले भनेका छन्– ‘हेमोग्लोबिन कमी भयो भने जहिल्यै मान्छे एकदम निराश भएको जस्तो, हतास, उदास, भएको जस्तो । अनि त्यतिमात्र नभएर कहिल्यै उर्जा नै आउँदैन र त्यसलाई हटाउनका लागि, यनीमियालाई हटाउनका लागि हामीले भिजाएको किसमिस खाने गर्‍यौँ भने एनीमिया, रगतको कमी दूर हुन्छ ।’

तथ्य जाँच

किसमिसले हेमोग्लोबिनको कमीलाई निको पार्न सक्छ?

किसमिसमा आइरन पाइने भएपनि यसले हेमोग्लोबिनको कमी वा एनीमिया निको पार्न सक्छ भन्ने दाबी अपुष्ट छ। यदि कसैलाई हेमोग्लोबिन कमी वा आइरनको कमी, एनीमियाको समस्या भएको छ भने उचित चिकित्सा मूल्याङ्कन र सल्लाहको लागि स्वास्थ्य सेवा पेशेवरसँग परामर्श गर्नुपर्छ । किसमिस आइरनको राम्रो स्रोत हो, जसले हेमोग्लोबिन उत्पादनका लागि आवश्यक सहयोग पुर्‍याउने गर्दछ । 

हेमोग्लोबिनको कमी भनेको के हो?

हेमोग्लोबिन रातो रक्त कोशिकाहरूमा रहेको प्रोटिन हो, यसले शरीरमा अक्सिजन पुर्‍याउँने काम गर्दछ । आइरनको कमीले एनीमियासमेत निम्त्याउन सक्छ ।हेमोग्लोबिनको कमीले प्रायः एनीमिया निम्त्याउँछ, यसको कारण र गम्भीरताको आधारमा अनुकूल उपचारको आवश्यकता पर्दछ । यस अवस्थालाई समाधान गर्न चिकित्सकीय उपचार आपश्यक पर्दछ । हेमोग्लोबिनको कमीलाई व्यवस्थापन गर्न आहार परिमार्जन गर्नुपर्ने हुनसक्छ । आइरन, भिटामिन र मिनरल्स भरिपूर्ण आहारले एनीमियालाई रोक्न र त्यसविरुद्ध लड्न सक्छ ।

गम्भीर रूपमा हेमोग्लोबिनको स्तर कम भएका विरामीका लागि रगत ट्रान्सफ्युजन आवश्यक हुन सक्छ । यद्यपि, यो सामान्यतया आपतकालीन अवस्थाका लागि मात्र हो । क्रोनिक मृगौला रोग जस्ता विशिष्ट परिदृश्यहरूको लागि रातो रक्त कोशिका उत्पादनलाई उत्तेजित गर्न एरिथ्रोपोइटिन-उत्तेजक एजेन्टहरू (ESAs) निर्धारित गर्न सकिन्छ ।

अन्तमा, रातो रक्त कोशिका उत्पादन बढाउन बैज्ञानिक र भरपर्दो उपचार आवश्यक पर्दछ । उचित निदान र अनुकूल उपचारको लागि चिकित्सा मार्गदर्शन खोज्नु महत्त्वपूर्ण छ । किनकि जटिल स्वास्थ्य समस्यापछि घरेलु उपचारमा भरपर्दा जोखिम हुनसक्छ । 

किसमिसमा आइरन पाइने भएपनि यसले हेमोग्लोबिनको कमी वा एनीमिया निको पार्न सक्छ भन्ने दाबी अपुष्ट छ । हेमोग्लोबिन कमी वा आइरनको कमी, एनीमियाको समस्या देखिएपछि उचित चिकित्सा मूल्याङ्कन र सल्लाहको लागि स्वास्थ्य सेवा पेशेवरसँग परामर्श गर्नुपर्छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Digital Forum Nepal नामक फेसबुक पेजमा एकजना व्यक्ति देखिएका छन् । ती व्यक्ति एउटा सर्पलाई घाँटी र हातमा राखेर खेलाइरहेको अवस्थामा देखिएका छन् । साथै भिडियोको क्याप्सलमा घरेलु तरिकाले सर्पको विष निकाल्न सकिने र विरामीलाई बचाउन सकिने दाबी गरिएको छ । क्याप्सनमा लेखिएको छ- ‘सर्पले टोकेमा पुरानो सतप्रतिशत सुरक्षित घरेलु उपचार विधि, सर्पले टोकेको ठाउँभन्दा माथि डोरिले बाध्ने, टोकेको घाउबाट निचोरेर रगत फाल्ने र नयाँ ब्लेडले डोरीले बाधेकोभन्दा मुनी हल्का विभिन्न ठाउँहरूमा ठाडोगरी स-साना घाउ बनाउने वा चिर्ने र मनतातो पानीले धुँदै रगत निचोरेर फाल्ने गरेमा रगतमार्फत् सर्पको विष निस्कन्छ र विरामीलाई बचाउन सकिन्छ ।’ 

प्रस्तुत दाबीसहितको भिडियो अति नै संवेदनशील देखिएको छ । त्यसैले प्रस्तुत दाबीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

के दावी प्रयोग गर्न सुरक्षित छ?

सामाजिक संजालमा उल्लेखित सल्लाह सर्पको टोकाइको उपचारका लागि सुरक्षित वा वैज्ञानिक रुपमा सिफारिस गरिएको विधि होइन । सर्पले टोकेपछि परम्परागत घरेलु उपचार विधि अपनाएर विष निकाल्न सकिने र विरामीलाई बचाउन सकिने दाबी खतरनाक र सम्भावित हानिकारक हुन सक्छ ।

सर्पको टोकाइको उपचारको लागि के महत्त्वपूर्ण कदमहरू छन्?

सर्पले टोकेको उपचारका लागि यूएस सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल एन्ड प्रिभेन्सन (सीडीसी) ले केही महत्वपूर्ण कदमहरू चाल्न सल्लाह दिएको छ । सर्वप्रथम सर्पको रंग र आकारलाई अवलोकन गर्न र त्यसलाई सम्झने प्रयास गर्न आवश्यक छ । किनकि यो जानकारीले सर्पको टोकाइको उपचारमा महत्त्वपूर्ण रूपमा मद्दत गर्न सक्छ । सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई स्थिर र शान्त राख्न आवश्यक छ, किनकि यसले विषको फैलावटलाई कम गर्न मद्दत गर्छ ।

सर्पले टोकेपछि तुरुन्तै के गर्ने ?

सर्पले टोकेको अवस्थामा तुरुन्तै चिकित्सा पेशेवरसँग मद्दत खोज्न सिफारिस गरिन्छ । यदि तुरुन्तै अस्पताल पुग्न सम्भव छैन भने प्रारम्भिक प्राथमिक उपचार गर्न सल्लाह दिइन्छ । प्रारम्भिक सहायता चरण अनुसार विरामी व्यक्तिलाई तल राख्नु वा बसाउनु, टोकेको क्षेत्र मुटुको स्तरभन्दा तल रहेको सुनिश्चित गर्नुपर्छ । विरामीलाई शान्त र स्थिर रहन प्रोत्साहन गर्नुपर्छ, त्यसपछि तुरुन्तै घाउलाई तातो, साबुन पानीले धुने र सफा, सुख्खा ड्रेसिङले छोप्नुपर्छ ।

यसबाहेक, सर्पले टोकेको घाउमा बरफ लगाउन वा घाउलाई पानीमा डुबाउनु हुँदैन । साथै मदिरा वा क्याफिनयुक्त पेय पदार्थहरू पेनकिलरको रूपमा प्रयोग नगर्नु पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यी पदार्थहरूले सर्पको विषको प्रभावलाई सम्भावित रूपमा बिगार्न सक्छन् । यी दिशानिर्देशहरू पछ्याउने हो भने सर्पले टोकेको मानिसको स्वास्थ्य स्वास्थ्य जोखिमलाई कम गर्न सकिन्छ।

सर्पको टोकेपछि तुरुन्तै पेशेवर चिकित्सा सहायता खोज्नु पर्छ । घाउ काट्ने, विष चुस्ने, टर्निकेट वा डोरीले कस्ने काम उपचारको सुरक्षित वा प्रभावकारी विधि होइन । यी कार्यहरूले थप हानि निम्त्याउन सक्छ, संक्रमणको जोखिम बढाउन सक्छ र स्थिति बिग्रनसक्छ ।

सर्पले टोकेपछि परम्परागत घरेलु उपचार विधि अपनाएर विष निकाल्न सकिने र विरामीलाई बचाउन सकिने दाबी खतरनाक र सम्भावित हानिकारक हुन सक्छ ।  यी कार्यहरूले थप हानि निम्त्याउन सक्छ, संक्रमणको जोखिम बढाउन सक्छ र स्थिति बिग्रनसक्छ ।  त्यसैले सर्पको टोकेपछि तुरुन्तै पेशेवर चिकित्सा सहायता खोज्नु पर्छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Stha Min नामक फेसबुक आइडीमा प्रोस्टेट रोगको सांकेतिर तस्बिरसहित परम्परागत एवं घरेलु उपचार विधि उल्लेख गरिएको छ । प्रोस्टेटको लागि घरेलु उपचार भन्दै १३ बुँदामा यस्तो लेखिएको छ:  १) बसेर पानी खाने, बसेर पिशाब गर्ने ।
२)प्रत्येक पटक पिशाब गरेपछि या दिनमा ४/५ पटक मेहन स्नान ( इन्द्रियस्नान ) गर्ने ।
३) ४ वटा छुहारा (छोहडा/छोकडा) राती पानीमा पकाएर खाने ।
४) दिनमा ५०-६० ग्राम जति सुख्खा फल (किस्मिस,ओखर, बदाम, अन्जिर आदि) खाने ।
५) माछा, मासु, अण्डा नखाने ।
६) रसाहार/फलाहार/जलाहार अधिक गर्ने ।
७) गहुँ र बेसन बाट बनेका परिकार न खाने ।
८) उच्च प्रोटिनयुक्त भोजन अधिक नखाने, खाए पनि कम र बिहानको समयमा मात्र खाने।
९) सूर्यास्त पछि कुनै पनि प्रकारका प्रोटीन पाइने भोजन नखाने ।
१०) अश्विनी मुद्रा गर्ने।
११) प्राकृतिक आहार-विहारको नियम अपनाउने ।
१२) इन्द्रासन अर्क र इन्द्रासन घनवटीको सेवन गर्ने ।
१३) दैनिक २ पटक ५ ग्राम इमली (अमेल्ची) को काढा सेवन गर्ने ।

प्रस्तुत सामाजिक संजाल पोस्टमा परम्परागत तथा घरेलु उपचारहरु र किसमिस, ओखर र बदाम लगायतको सेवनले प्रोस्टेट रोग निको दाबी गरिएको छ । तथ्यजाँचका क्रममा हामीले उक्त दाबी गलत रहेको पायौँ ।

तथ्यजाँच

प्रोस्टेट ग्रंथि के हो?

प्रोस्टेट पुरुष प्रजनन प्रणालीमा रहेको एक ग्रन्थी हो, जो मूत्राशयको तलतिर रहेको हुन्छ । वीर्य उत्पादनमा सहयोग तथा मूत्रमार्गलाई घेरेर राख्ने यस ग्रन्थीले तरल पदार्थ उत्पादन गर्ने गर्दछ । पुरुषको उमेर बढ्दै जाँदा प्रोस्टेट (BPH) बढ्न सक्छ, जसले पिसाबसम्बन्धी समस्याहरू निम्त्याउँछ । साथै यसबाट प्रोस्टेटाइटिस (सूजन) वा प्रोस्टेट क्यान्सर पनि निम्तिन सक्छ । प्रोस्टेट स्वास्थ्य निगरानीको लागि नियमित जाँचहरू गर्न आवश्यक छ ।

के यो माथिको दावीले प्रोस्टेट स्वास्थ्यलाई साँच्चै उपयुक्त छ?

माथि उल्लेखित दाबीको सूचीमा रहेका विभिन्न घरेलु उपचार विधि तथा खानेकुराले प्रोस्टेट स्वास्थ्यको लागि सम्भावित रूपमा लाभहरु प्रदान गर्न सक्छन् । तर, यी उपचार विधिहरु प्रोस्टेट समस्या निको पार्न वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित गरिएका छैनन् । आहारले समग्र स्वास्थ्यमा योगदान दिन सक्छन् र सम्भावित रूपमा प्रोस्टेट स्वास्थ्यलाई पनि लाभ दिन सक्छन् । तर, यी अभ्यास र आहारलाई प्रोस्टेट समस्याहरूको लागि स्ट्यान्डअलोन उपचार मान्न सकिँदैन ।

माथि उल्लेखित दाबीसहितका बुँदाहरुलाई यहाँ सूचीवद्ध रुपमा तथ्यजाँच गरिएको छ ।

• बसेर पानी खाने, बसेर पिशाब गर्ने:  यो विधि प्रोस्टेट समस्याको उपचार हो भन्ने कुनै प्रमाणले देखाएको छैन ।
• प्रत्येक पटक पिशाब गरेपछि या दिनमा ४/५ पटक मेहन स्नान ( इन्द्रियस्नान ) गर्ने: पिसाब पछि बारम्बार नुहाउँदा प्रोस्टेट समस्या निको हुन्छ भन्ने धारणालाई समर्थन गर्ने कुनै वैज्ञानिक प्रमाण छैन ।
• ४ वटा छुहारा (छोहडा/छोकडा) राती पानीमा पकाएर खाने: छोहडा/छोकडामा पौष्टिक हुन्छन् तर यसले प्रोस्टेट समस्याहरूलाई विशेष रूपमा निको पार्छ भन्ने कुनै प्रत्यक्ष प्रमाण छैन ।
• सुक्खा फल खानुः बदाम, ओखर र किसमिस जस्ता नटमा फाइदाजनक पोषक तत्व पाइन्छ तर यसले प्रोस्टेटको समस्या आफैं निको गर्दैन।
• माछा, मासु र अण्डा जस्ता खानेकुरा नखाने: आहार परिवर्तनले समग्र स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ तर यी खानेकुराहरु नखाएपछि प्रोस्टेट निको पार्ने कुनै प्रत्यक्ष प्रमाण छैन ।
• धेरै तरकारी/फलफूल/पानी खाने: यी खानेकुराहरू सहित सन्तुलित आहार सामान्यतया समग्र स्वास्थ्यको लागि राम्रो हुन्छ तर प्रोस्टेट समस्याहरू सीधै निको हुँदैन ।
• गहुँ र चनाबाट बनेका परिकारहरू बेवास्ता गर्ने: यी खानेकुराहरू बेवास्ता गर्दा मात्र प्रोस्टेट समस्याहरू निको हुन्छ भन्ने दावीलाई समर्थन गर्ने कुनै वैज्ञानिक प्रमाण छैन ।
• बिहान उच्च प्रोटिनयुक्त खाना खाने र सूर्यास्त पछि प्रोटिनयुक्त खानेकुरा नखाने: खानाको समयले पाचनमा असर पार्न सक्छ तर यो प्रोस्टेट समस्याहरूको लागि प्रमाणित उपचार होइन ।
• अश्विनी मुद्रा प्रदर्शन: यो एक योग अभ्यास हो जसको विभिन्न फाइदा हुन सक्छ तर प्रोस्टेट समस्याहरू निको पार्न यसको प्रत्यक्ष प्रभावबारे वैज्ञानिक प्रमाणको खाँचो छ ।

प्रोस्टेट समस्याहरूका लागि इजाजतपत्र प्राप्त स्वास्थ्य सेवा प्रदायकद्वारा उचित चिकित्सा मूल्याङ्कन, निदान र उपचार आवश्यक पर्दछ । घरेलु उपचार वा अप्रमाणित जानकारीमा मात्र भर पर्दा अन्तर्निहित समस्या समाधान नहुन सक्छन् र आवश्यक चिकित्सा उपचारमा ढिलाई हुनसक्छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी 

नेपाली कृषक उसमान वाईबा नामक फेसबुक पेजमा एउटा भिडियो देख्न सकिन्छ । उक्त भिडियोमा गुर्जो (Tinospora cordifolia)को रस बनाउने विधिबारे जानकारी दिइएको छ । साथै गुर्जोको रस सेवन गर्दा मधुमेह (चिनी) रोग निको हुने दाबी गरिएको छ । भिडियोको क्याप्सनमा लेखिएको छ- ‘डायबिटीज, सुगर, चिनी रोगको घरेलु उपचार Home remedies for diabetes, Sugar Disease’ । 

गुर्जोको रस सेवन गर्दा मधुमेह (चिनी) रोग निको हुने दाबी अत्यन्तै संवेदनशील छ । मानव स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित प्रस्तुत दाबीबारे हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

गुर्जो (Tinospora cordifolia) भनेको के हो ?

गुर्जो भारतीय उपमहाद्वीपको मूल जडिबुटी हो । परम्परागत आयुर्वेदिक औषधिमा शताब्दीयौंदेखि प्रयोग हुँदै यो वनस्पतिको प्रयोगले विभिन्न स्वास्थ्य लाभ हुने मान्यता छ । प्रतिरक्षा बढाउन, दीर्घायु बढाउन, ज्वरोको उपचार गर्न, पाचन सुधार गर्न र अन्य विभिन्न स्वास्थ्य अवस्थाहरू व्यवस्थापन गर्न गुर्जोलाई घरेलु औषधिको रुपमा प्रयोग गर्ने गरिन्छ।

गुर्जो (Tinospora cordifolia) बारे अनुसन्धानले के भन्छ?

गुर्जो (Tinospora cordifolia)ले मधुमेहको उपचार गर्छ भन्ने दाबीलाई पुष्टि गर्ने कुनै अनुसन्धान फेला पारेन । यसको चिकित्सकीय मेकानिजम बुझ्न र विशेष गरी मधुमेह उपचारको लागि यसको प्रभावकारिता तथा सुरक्षा स्थापित गर्न थप क्लिनिकल परीक्षण र वैज्ञानिक अनुसन्धान हुन आवश्यक छ ।यद्यपि, गुर्जोको रस सेवनबाट मधुमेह निको हुन्छ भनेर निश्चित रूपमा बताउन पर्याप्त निर्णायक वैज्ञानिक प्रमाणहरूको अभाव छ । गुर्जो (Tinospora cordifolia) ले प्रतिरक्षा-मोड्युलेटरी, एन्टी-हाइपरग्लाइसेमिक (रगतमा चिनी घटाउने), एन्टिअक्सिडेन्ट, एड्याप्टोजेनिक, हेपाटोप्रोटेक्टिव, हर्मोन नियामक आदि) र पृथक फाइटोकन्स्टिट्युन्टहरूको अवस्था सृजना गर्ने एक अध्ययनमा उल्लेख छ ।

गुर्जोले मधुमेहको उपचार गर्छ भन्ने दाबीलाई पुष्टि गर्ने कुनै अनुसन्धान फेला परेन । यसको चिकित्सकीय मेकानिजम बुझ्न र विशेष गरी मधुमेह उपचारको लागि यसको प्रभावकारिता तथा सुरक्षा स्थापित गर्न थप क्लिनिकल परीक्षण र वैज्ञानिक अनुसन्धान हुन आवश्यक छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Nagariknews.nagariknetwork.com मा ‘मर्निङ वाकले अवसाद निको पार्छ’ भन्ने शिर्षकको एउटा लेख प्रकाशित गरिएको छ । उक्त लेखको सुरुवाती अंश यस्तो छ- ‘नेदरल्यान्ड्सका शोधकर्ताहरूले पछिल्लो समय गरेको एउटा अनुसन्धानले बिहानै उठेर जो घुम्न निस्कन्छ, उसको अवसाद निको हुने देखाएको छ। निको नै हुने त होइन, तर कसैले अवसादको औषधि खाइरहेको छ भने उसले औषधि छाडेर दौडँदा खाए बराबरको काम गर्ने अनुसन्धाताहरूको दाबी छ ।’

मानव स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित प्रस्तुत दाबीसहितको लेख अत्यन्तै संवेदनशील देखिन्छ । सोही कारण हामीले प्रस्तुत सामग्रीको तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

के बिहान हिँड्दा वा जगिङ गर्दा डिप्रेसन निको हुन्छ?

बिहानको समयमा हिँड्नु वा दौडनुले डिप्रेसन निको हुन्छ भन्ने दाबी गलत छ । अनेक कारणहरूबाट सृजत एक जटिल मानसिक स्वास्थ्य अवस्था हो- डिप्रेसन । विहानको समयमा हिँड्ने वा दौडने जस्ता शारीरिक 

डिप्रेसनको निदान र उपचार कसरी गर्ने?

क्रियाकलापले डिप्रेसनका लक्षणहरू व्यवस्थापन गर्नका सहयोग गर्नसक्छ तर यो नै पूर्ण उपचार होइन । 

डिप्रेसनको निदानका लागि प्राय: स्वास्थ्य उपचार, जीवनशैली परिवर्तन र केही अवस्थामा औषधिको प्रयोग गर्ने गरिन्छ । मनोचिकित्सा (वार्तालाप थेरापी), साथी-परिवारवाको साथ तथा औषधी लगायतका माध्यमबाट व्यक्तिको विशेष आवश्यकताहरू अनुरूप डिप्रेसनको उपचार सम्भव छ । 

के बिहानको दौड वा हिंड्दा डिप्रेसन व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्छ?

विहानको समयमा दौडने वा हिँड्ने लगायतका व्यायामले डिप्रेसन व्यवस्थापन गर्नका लागि सहयोग पुर्‍याउन सक्छ । तर, व्यायामको प्रभावकारिता व्यक्ति अनुसार फरक हुन सक्छ र यो एक ग्यारेन्टी उपचार होइन ।

डिप्रेसनसँग लडिरहेका व्यक्तिहरूले मानसिक स्वास्थ्य पेशेवरहरूबाट परामर्श गर्नु आवश्यक छ । बिहानको समयमा हिँड्नु वा दौडनुले डिप्रेसन निको हुन्छ भन्ने दाबी गलत छ । मर्निङ वाकले डिप्रेसन व्यवस्थापन गर्नका लागि सहयोग पुर्‍याउन सक्छ तर यसले डिप्रेसन नै निको हुन्छ भन्नु भ्रामक छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Uddhav Ghimire नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा  खुर्सानी फूलको दृश्य जोडिएको छ । साथै भिडियोमा ‘महिनावारी गडबड भएको छ, यो फूल खानुस्’ लेखिएको थमनेल पोस्ट गरिएको छ ।

प्रस्तुत दाबीसहितको भिडियोमा जोडिएको अडियोमा भनिएको छ- ‘यो भिडियो चाहिँ महिला दिदि-बहिनीहरुका लागि एकदमै प्रभावकारी र राम्रो छ । साथीहरु, मैले यो देखाइराको खुर्सानी फूल हो, यो सबैले चिन्निुभएको हुनुपर्छ । जो महिला दिदिबहिनीहरु महिनावारी भएको बेला बिलिडिङ्ग नहुने, ओभर बिलिडिङ्ग हुने अनि महिनावारी सकिएर पनि बिलिडिङ्ग हुने र महिनावारी गडबडी भएको छ भने तपाईंले दिनमा चारवटा यो फूल खाने गर्नुस् २१ दिनमा यो सबै समस्या यसले समाधान गर्ने छ, यकदमै राम्रो यो खुर्सानी फूल ।’    

खुर्सानी फूलको सेवनले महिनावारीसँग सम्बन्धित समस्याहरु निको हुन्छ भन्ने दाबी अत्यान्तै संवेदनशील देखिन्छ । त्यसैले प्रस्तुत दाबीमाथि हामीले तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

महिनावारीको समस्यामा खुर्सानी फूलको प्रयोगबारे विज्ञानले के भन्छ ?

खुर्सानी फूलले महिनावरी समस्या निको पार्न सक्छ भन्ने दाबीलाई पुष्टि गर्ने कुनैपनि वैज्ञानिक प्रमाण फेला पारेनन् । महिनावारी समस्या देखिएपछि स्वास्थ्य सेवा पेशेवरसँग परामर्श गर्न आवश्यक छ । 

खुर्सानीको फूल के हो ?

खुर्सानी फूल (Pyrostegia venusta) सामान्यत: ‘फ्लेम बेल’ वा ‘रेन्ज ट्रम्पेट बेल’ भनेर चिनिन्छ । यो वनस्पति एक उष्णकटिबंधीय फूल विरुवाका रुपमा परिचित छ । यसका फूलहरू सुन्तलादेखि रातो रङका हुन्छन् । 

खुर्सानी फूलको विरुवालाई सजावट र फूलहरूका लागि खेती गरिन्छ । साथै यो वनस्पति औषधीय वा चिकित्सीय उद्देश्यका लागि पनि प्रयोग गर्ने गरिन्छ । 
खुर्सानी फूललाई परम्परागत लोक चिकित्सामा विभिन्न उद्देश्यका लागि प्रयोग गर्ने गरिएको छ । तर, उक्त वनस्पतिले कस्तो खालको रोग निको पार्न सक्छ र उपचारहरूको प्रभावकारिता वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित हुँदैन ।

महिनावारी हुँदा कस्तो समस्या देखिन्छ ?

महिनावारीको समयमा अनेक खालका समस्याहरु देखा पर्दछन् । ती समस्याहरुमा भारी रक्तस्राव, एमेनोरिया, पीएमएस, पीएमडीडी, पीसीओएस, र एन्डोमेट्रिओसिस हरेका छन् । यी समस्याहरु विभिन्न अंतर्निहित कारणले निम्तिएका हुन्छन् र यस्तो समस्या देखिएपछि स्वास्थ्य सेवा पेशेवरसँग परामर्श गर्न आवश्यक छ । 

खुर्सानी फूलले महिनावरी समस्या निको पार्न सक्छ भन्ने दाबीलाई पुष्टि गर्ने कुनैपनि वैज्ञानिक प्रमाण फेला पारेनन् । महिनावारी समस्या देखिएपछि स्वास्थ्य सेवा पेशेवरसँग परामर्श गर्न आवश्यक छ । 

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Karuna_shreena नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको सामग्रीमा एउटा सुन्तला पोलिरहेको दृश्य देख्न सकिन्छ । साथै दाबीसहितको भिडियोमा भनिएको छ- ‘घरमा साना केटाकेटी छन्, अनि रुघाखोकी भर्खरै लागेको छ भने सुरुमै यो विधि गर्दा ठिक हुन्छ, सफा सुन्तलालाई बोक्रासहित तताउने अनि मनतातो भएपछि छोडाएर खान दिने, हजुरहरुले निचोरेर जुस पनि दिन सक्नुहुन्छ ।’ 

प्रस्तुत दाबीसहितको सामग्री मानव स्वास्थ्य, अझ बालबालिकासँग सम्बन्धित रहेकाले अत्यन्तै संवेदनशील देखिन्छ । त्यसैले हामीले प्रस्तुत दाबीमाथि तथ्यजाँच गरेका छौँ ।

तथ्य जाँच

बालबालिकामा चिसो उपचार गर्ने सुन्तलाको बारेमा विज्ञानले के भन्छ?

सुन्तलालाई पोलेर खाँदा बच्चामा देखिने रुघाखोकी निको हुन्छ भन्ने दाबीलाई प्रमाणित गर्ने कुनै प्रमाण फेला परेनन् । सुन्तलामा भिटामिन सीको उच्च मात्रामा पाइन्छ, जसले मानव शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई सहयोग गर्ने गर्दछ । यद्यपि, हामीले सुन्तलालाई पोलेर खाँदा चिसो एवं रुघाखोकीसँग लड्ने क्षमतामा वृद्धि हुन्छ भन्ने कुनै वैज्ञानिक प्रमाण फेला पार्न सकेनौँ।

भिटामिन सीले केही व्यक्तिहरूमा रुघाखोकीका लक्षणहरु न्युनीकरण गर्न सक्छ । तर, भिटामिन सी प्रतिरक्षा प्रणालीको लागि आवश्यक धेरै पोषक तत्वहरू मध्ये एउटा मात्र पोषक तत्व हो। सामान्य रुघाखोकी ब्याक्टेरियाको संक्रमण नभई राइनोभाइरस जस्ता भाइरसको संक्रमणले हुने गर्दछ, जो एन्टिबायोटिक्सद्वारा निको हुन सक्दैन। 

आराम, हाइड्रेशन र लक्षण न्युनीकरण जस्ता सहायक हेरचाहमार्फत् रुघाखोकी र चिसोलाई व्यवस्थित गर्न सकिन्छ । तर, सुन्तलालाई पोलेर खाँदा बालबालिका वा वयस्कहरूमा सामान्य चिसो र रुघाखोकी निको हुन्छ भन्ने दाबीलाई प्रमाणित गर्ने कुनै ठोस प्रमाण फेला पार्न सकिएन।

पोलेको सुन्तला खाँदा के हुन्छ साइड इफेक्ट ?

अर्कोतर्फ सुन्तलालाई पोलेर सेवन गर्दा पोषक तत्वको कमी, स्वाद र बनावटमा परिवर्तन र रस निस्कासनको कारणले सम्भावित गडबडी हुनसक्छ । बच्चालाई सामान्य रुघाखोकी जस्ता समस्या देखिएपछि व्यावसायिक चिकित्सा सल्लाह खोज्न आवश्यक छ । सुन्तला पोलेर सेवन गर्ने जस्ता अप्रमाणित उपचारहरूमा मात्र भर पर्दा उचित उपचारमा ढिलाइ हुन सक्छ र बच्चाको रोग व्यवस्थापन गर्न जटिलता निम्तिन सक्छ । 

बालबालिकामा रुघाखोकी लाग्नुको अर्को कारण के हो ?

यसबाहेक, बच्चामा एलर्जीको कारण चिसो र रुघाखोकीका लक्षणहरू देखा परेका हुन सक्छन् । यदि बच्चाले धेरै हाच्छ्युँ गरिरहेको छ र एक महिनाभन्दा बढी समयसम्म नाकबाट पानी बगिरहेको छ भने बच्चालाई एलर्जी भएको हुन सक्छ । 

बच्चामा देखिने चिसो र रुघाखोकीको समस्याका बारेमा हामीले जनरल फिजिसियन डा.कश्यप दक्षिणीसँग परामर्श गर्‍यौँ । उनी,‘सामान्य रुघाखोकी कुनै उपचार हुँदैन, न त यो शरीरलाई डिटक्सिफिकेसन गर्ने तरिका हो । बरु, यो नाकबाट बग्ने, घाँटी दुख्ने, खोकी वा हाच्छ्युँ गर्ने जस्ता लक्षणहरू भएको भाइरल संक्रमण हो, जुन रुघाखोकी लागेको व्यक्तिबाट सर्न सक्छ ।’

सुन्तलालाई पोलेर खाँदा बच्चाको रुघाखोकी निको हुन्छ भन्ने दाबीलाई प्रमाणित गर्ने कुनै प्रमाण फेला परेनन् । सुन्तला पोलेर सेवन गर्ने जस्ता अप्रमाणित उपचारहरूमा मात्र भर पर्दा उचित उपचारमा ढिलाइ हुन सक्छ र बच्चाको रोग व्यवस्थापन गर्न जटिलता निम्तिन सक्छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---

सारांश

दाबी

Yogi.somraj नामक टिकटक आइडीमा पोस्ट गरिएको भिडियोमा एकजना व्यक्तिले टाइफाइडको घरेलु उपचार विधि बताइरहेका छन् । ती व्यक्तिले भनेका छन्- ‘चुत्रोको बोक्रा हुन्छ, त्यसको धुलो, चम्चाको एक चौथाइँ, चार भागको एक चाग, यो पाँच एमएल यसको रस, हामीले मिलाएर खान दियौँ भने, दिनमा दुईदेखि तीन पटक खान दिएपछि, सात आठ वर्षको बच्चा छ भने दुईपटक अलि ठूलो मान्छे छ भने तीन-चार पटक खान दिनुस्, टाइफाइट ठिक गराउँछ ।’ 

त्यसैगरी सोही भिडियोको थमनेलमा लेखिएको छ- ‘टाइफाइड ज्वरोमा सबैभन्दा राम्रो घरेलु औषधि ।’ 

तथ्य जाँच

चुत्रो (Berberis Aristata) के हो?

चुत्रो (Berberis Aristata) वनस्पतिलाई आयुर्वेदिक औषधिमा प्रयोग हुने बिरुवाका रुपमा पनि चिनिन्छ । यसमा रहेको बर्बेरिनले एन्टिअक्सिडेन्टहरू, एन्टि-इन्फ्लेमेटरी प्रभावहरू, कोलेस्ट्रोल व्यवस्थापन र ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल र कलेजो सुरक्षा लगायतका स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्न सक्छ । तर, यी स्वास्थ्य लाभका बारेमा थप अनुसन्धान आवश्यक छ ।

के भिडियोमा टाइफाइड वा अन्य रोगसँग सम्बन्धित लक्षण वा जानकारी चित्रण गरिएको छ?

दाबीसहितको भिडियोमा उल्लेखित टाइफाइड ज्वरो साल्मोनेला टाइफी ब्याक्टेरियाको कारण हुने संक्रमण हो । सामान्यतया टाइफाइड दूषित खाना, पानी वा संक्रमित व्यक्तिको सम्पर्कबाट फैलिन्छ । टाइफाइड ज्वरोको उपचारका लागि स्वास्थ्यकर्मीद्वारा निर्धारित एन्टिबायोटिकहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ । 

टाइफाइडको उपचार के हो?

एन्टिबायोटिकहरूले साल्मोनेला ब्याक्टेरियालाई लक्षित गर्छन् र संक्रमणलाई हटाउन मद्दत गर्छन् । टाइफाइड ज्वरोको उपचारमा फ्लोरोक्विनोलोन, सेफालोस्पोरिन वा एजिथ्रोमाइसिन जस्ता एन्टिबायोटिकहरू समावेश गरिएको हुन्छ । तरल पदार्थ/इलेक्ट्रोलाइट, पौष्टिक आहार र आराम गराएर टाइफाइड विरामीको सहायक हेरचाह गर्न सकिन्छ ।

जडीबुटीबाट टाइफाइडको उपचार गर्न सकिन्छ? यसको उपचारको बारेमा विज्ञानले के भन्छ?

जडिबुटी तथा बोटबिरुवामा औषधीय गुणहरु हुन सक्छन् तर टाइफाइड ज्वरो जस्ता विशिष्ट रोगहरूको लागि यी प्राकृतिक उपचारहरूको प्रभावकारिताका बारेमा गरिएका अध्ययनहरु, क्लिनिकल परीक्षण वैज्ञानिक रूपमा स्थापित भएका छैनन् । टाइफाइड ज्वरोको लागि हर्वल उपचारसँगै वैकल्पिक वा परम्परागत विधिमा पर्याप्त उपचार उपलब्ध नहुन सक्छ । अप्रमाणित उपचारहरूमा मात्र भर पर्दा उचित चिकित्सा हेरचाहमा ढिलाइ पनि हुन सक्छ ।

चुत्रोको बोक्राको धुलो सेवन गर्दा टाइफाइड निको हुन्छ भन्ने दाबी गलत छ । जडिबुटी तथा बोटबिरुवामा औषधीय गुणहरु हुन सक्छन् तर टाइफाइड ज्वरो जस्ता विशिष्ट रोगहरूको लागि प्रमाणित उपचार खोज्नु आवश्यक छ ।

---

This Fact Check is published under a collaborative newsroom effort with Newschecker. You can read more about the collaboration here.

---